Doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường vì e dè 'hơi nóng' thắt chặt chi tiêu

Một góc chợ Ninh Hiệp đìu hiu.

Giao tranh 2 mảng sáng – tối trong bức tranh ‘sức khỏe’ doanh nghiệp

Báo cáo kinh tế - xã hội 5 tháng đầu năm 2025 của Tổng cục Thống kê cho thấy bức tranh doanh nghiệp có sự tranh chấp giữa 2 mảng sáng – tối. Trong khi có hơn 111.800 doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động cho thấy niềm tin của thị trường đang phục hồi, tuy nhiên, ở chiều ngược lại cũng có đến 111.600 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, tăng 14,4% so với cùng kỳ năm ngoái. Các con số xếp xỉ này đặt ra nhiều câu hỏi về sức khỏe của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam trong bối cảnh kinh tế đang phục hồi sau các biến động kéo dài.

Trung bình mỗi tháng trong 5 tháng qua, có khoảng 22.300 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, trong khi số doanh nghiệp thành lập mới và tái gia nhập thị trường chỉ nhỉnh hơn một chút, khoảng 22.400 doanh nghiệp. Điều này cho thấy “máu chảy” và “máu bơm” vào nền kinh tế đang ở thế giằng co. Tuy nhiên, mức tăng 14,4% số doanh nghiệp rút lui so với cùng kỳ năm 2024 là chỉ báo cho thấy các các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ vẫn đang gặp nhiều khó khăn trong việc duy trì hoạt động.

Sự rút lui này gồm vấn đề giải thể, tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, chờ làm thủ tục giải thể, không còn hoạt động nhưng chưa chính thức giải thể. Những con số cụ thể trong tháng 5/2025 cho thấy: 5.924 doanh nghiệp đăng ký tạm ngừng kinh doanh có thời hạn (giảm 17,5% so với tháng trước nhưng vẫn tăng 11,7% so với cùng kỳ năm ngoái); 6.535 doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể (tăng mạnh 43,6% so với cùng kỳ); 1.909 doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể (giảm 12,8% so với cùng kỳ nhưng lại tăng 9,1% so với tháng trước). Tổng cộng, chỉ riêng tháng 5 đã có hơn 14.300 doanh nghiệp rút lui theo các hình thức khác nhau.

Ông Tạ Quang Thái, startup về lĩnh vực công nghệ, người có đóng góp 1 trong số tổng 111,6 nghìn doanh nghiệp rời thị trường 5 tháng qua bộc bạch: "Thực sự, tôi không nhìn thấy điểm thuận nào để cho hoạt động lại doanh nghiệp, chúng tôi cảm nhận được rõ hơi nóng từ chuyện khách hàng thắt chặt chi tiêu".

Số liệu của Tổng cục thống kê trong 5 tháng đầu năm 2025

Mặc dù vậy, cũng cần ghi nhận điểm sáng khi số doanh nghiệp quay trở lại hoạt động trong tháng 5/2025 đạt hơn 8.000 doanh nghiệp, tăng gần 19% so với cùng kỳ năm ngoái. Điều này cho thấy một bộ phận doanh nghiệp đã vượt qua khó khăn, khôi phục sản xuất và quay lại thị trường. Ngoài ra, việc số doanh nghiệp thành lập mới trong tháng 5 vẫn tăng 6,1% so với cùng kỳ cũng cho thấy nhiều nhà đầu tư vẫn nhìn thấy cơ hội phát triển.

Nguyên nhân nào khiến doanh nghiệp “kiệt sức”?

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến làn sóng rút lui này. Quan sát tại Hà Nội, khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) chiếm trên 97% tổng số doanh nghiệp, đóng vai trò quan trọng trong tạo việc làm và duy trì sức sống của nền kinh tế Thủ đô. Tuy nhiên, theo quan sát từ Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội, tình trạng rút lui khỏi thị trường của các doanh nghiệp đang gia tăng rõ rệt, đặc biệt ở nhóm DNNVV.

Cụ thể, ông Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội (HANOISME) chia sẻ với PetroTimes chỉ ra 4 nguyên nhân chính khiến doanh nghiệp rơi vào tình trạng "kiệt sức".

Thứ nhất, áp lực chi phí đầu vào tăng cao. Giá thuê mặt bằng, nguyên vật liệu, vận chuyển, điện, nước… đều đồng loạt tăng 10-20% trong vòng một năm qua. Báo cáo của Bộ Công Thương cho thấy giá nguyên vật liệu nhập khẩu vào Việt Nam đã tăng trung bình 15-18% so với năm 2023. Với các DNNVV vốn có biên lợi nhuận thấp, việc không thể tăng giá bán tương ứng khiến nhiều doanh nghiệp rơi vào tình trạng lỗ luỹ kế kéo dài.

Ông Mạc Quốc Anh chỉ ra 4 nguyên nhân chính khiến doanh nghiệp rơi vào tình trạng "kiệt sức"

Thứ hai, việc tiếp cận vốn vay gặp nhiều rào cản. Theo khảo sát của VCCI đầu năm 2025, hơn 60% DNNVV phản ánh khó vay vốn do yêu cầu tài sản bảo đảm khắt khe, thủ tục rườm rà, trong khi lãi suất vẫn duy trì ở mức cao (8–9%/năm). Các chương trình tín dụng ưu đãi hiện tại, như Quỹ phát triển DNNVV, có quy mô nhỏ và tỷ lệ giải ngân còn thấp (dưới 30%) do điều kiện cho vay chưa phù hợp.

Thứ ba, sức mua và đơn hàng đều sụt giảm. Quý I/2025 ghi nhận tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng chỉ tăng 5,6%, thấp hơn nhiều so với các năm trước. Các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày, đồ gỗ cũng giảm đơn hàng mạnh, khiến dòng tiền doanh nghiệp bị đứt gãy.

Thứ tư, DNNVV còn gặp khó trong chuyển đổi số do thiếu nguồn lực tài chính và nhân lực chất lượng cao. Chỉ khoảng 16% DNNVV tại Hà Nội ứng dụng công nghệ số ở mức cơ bản, trong khi phải đối mặt với áp lực cạnh tranh ngày càng lớn từ doanh nghiệp FDI và nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới.

Dù còn nhiều thách thức, song thị trường vẫn ghi nhận những dấu hiệu tích cực và tiềm năng phục hồi. Theo Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký HANOISME, cơ hội từ Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đã mở ra một hành lang pháp lý thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân, trong đó có nhấn mạnh đến việc cải thiện môi trường đầu tư, tài chính, chuyển đổi số và phát triển doanh nghiệp lớn từ DNNVV.

Xu hướng khởi nghiệp công nghệ và đổi mới sáng tạo, AI, thương mại điện tử tăng mạnh, đặc biệt tại các khu đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM. Năm 2024, có trên 3.000 dự án khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, thu hút hơn 800 triệu USD vốn đầu tư.

Doanh nghiệp cũng chú trọng chuyển đổi xanh và bền vững, ứng dụng năng lượng tái tạo, phát triển sản phẩm thân thiện với môi trường, đặc biệt trong các ngành nông nghiệp công nghệ cao, chế biến thực phẩm sạch.

Để hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua khó khăn và tận dụng được cơ hội phục hồi, HANOISME kiến nghị về tài chính – tín dụng, cần giãn nộp thuế và bảo hiểm xã hội đến hết năm 2025, tương tự chính sách thời COVID-19. Đồng thời, nên nới lỏng điều kiện vay từ Quỹ Phát triển DNNVV, cho phép thế chấp tài sản trí tuệ, phần mềm, nền tảng số. Hiệp hội đề xuất nâng quy mô gói tín dụng ưu đãi lên tối thiểu 50.000 tỷ đồng, lãi suất không quá 5%/năm.

Trong chuyển đổi số và phát triển xanh, cần thành lập Quỹ hỗ trợ chuyển đổi số từ nguồn ODA hoặc ngân sách nhà nước. Nên thí điểm mô hình cụm công nghiệp xanh, trung tâm logistics xanh để DNNVV dùng chung hạ tầng, giảm chi phí.

Để mở rộng thị trường, Hiệp hội đề xuất đẩy mạnh xúc tiến thương mại, kết nối DNNVV với chuỗi cung ứng lớn. Việc xây dựng cổng thông tin đơn hàng theo ngành cũng giúp doanh nghiệp nắm bắt cơ hội nhanh hơn. Đồng thời, cần triển khai đào tạo ngắn hạn về kỹ năng số, kỹ năng quản trị và tăng liên kết giữa doanh nghiệp với cơ sở đào tạo để thúc đẩy thực tập và tuyển dụng sớm.

Phương Thảo