Thực trạng đầu tư vào năng lượng của doanh nghiệp tại Việt Nam

Thực trạng phát triển năng lượng tại Việt Nam

Trong những năm gần đây, sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân vào ngành năng lượng tại Việt Nam đã có những bước tiến mạnh mẽ. Các doanh nghiệp tư nhân không chỉ tham gia vào các lĩnh vực năng lượng truyền thống như dầu khí, điện than, mà còn đang chuyển hướng mạnh mẽ vào năng lượng tái tạo, năng lượng mới nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, tính đến cuối năm 2022, tổng công suất lắp đặt điện năng lượng tái tạo tại Việt Nam đã đạt khoảng 22.000 MW, chiếm 20% tổng công suất điện của cả nước. Trong đó, điện mặt trời chiếm 14.000 MW, điện gió đạt 10.000 MW. Trong khi đó, báo cáo của Cơ quan Năng lượng tái tạo Quốc tế (IRENA) cho thấy, đến năm 2023, Việt Nam ghi nhận 17 GW công suất điện mặt trời lắp đặt và dẫn đầu các quốc gia ASEAN về công suất lắp đặt điện mặt trời, thậm chí còn gần gấp đôi tổng công suất của các quốc gia trong khu vực ASEAN cộng lại. Đây là những con số ấn tượng cho thấy sự đóng góp mạnh mẽ của các doanh nghiệp tư nhân vào ngành năng lượng tái tạo.

Trong đó, có thể kể đến là Tập đoàn BIM Group, một trong những tập đoàn tư nhân lớn nhất tại Việt Nam, đã đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió. Tính đến năm 2023, BIM Group đã triển khai một số dự án điện gió lớn ở khu vực duyên hải miền Trung và miền Nam. Một trong những dự án nổi bật của BIM Group là Nhà máy điện gió Phú Quý với công suất lên đến 30 MW, dự kiến sẽ cung cấp điện cho hàng triệu hộ dân trong khu vực.

Năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió, đã trở thành một trong những ưu tiên lớn của chính phủ trong những năm gần đây.

Hiện tại, các doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam đầu tư vào năng lượng theo nhiều hình thức khác nhau, tùy thuộc vào mô hình kinh doanh và chiến lược của từng doanh nghiệp. Một trong những cách thức phổ biến nhất là đầu tư trực tiếp vào các dự án xây dựng nhà máy điện tái tạo, từ điện mặt trời, điện gió cho đến điện sinh khối.

Trong đó, một trong những chiến lược đầu tư phổ biến của các doanh nghiệp tư nhân là xây dựng các nhà máy điện mặt trời quy mô lớn. Các doanh nghiệp như Trung Nam Group, Tập đoàn Sao Mai, Bamboo Capital, TTC Group, BIM Group, Vietracimex,... đã thực hiện hàng loạt dự án điện mặt trời tại các tỉnh miền Trung và miền Nam, nơi có điều kiện ánh sáng mạnh mẽ và ổn định. Ví dụ như Tập đoàn Trung Nam đã đầu tư hơn 10.000 tỷ đồng vào các dự án điện mặt trời tại Ninh Thuận, với tổng công suất lên tới 1.000 MW.

Điện gió cũng được các doanh nghiệp đầu tư mạnh mẽ, đặc biệt là tại các vùng duyên hải và miền Trung- nơi có lưu lượng gió ổn định. Các doanh nghiệp dẫn đầu như Trung Nam Group, BIM Group,Công ty cổ phần Năng lượng Hacom Bạc Liêu, Công ty EAB (CHLB Đức), Tập đoàn CIP (Đan Mạch)... với các dự án lớn như Dự án điện gió Trung Nam được xây dựng tại Ninh Thuận với tổng số vốn đầu tư cho dự án này là 4000 tỷ đồng xây dựng trên vùng dự án 900 hecta có tổng công suất 151,95 MW; BIM Energy với nhà máy điện mặt trời với tổng đầu tư 7.000 tỉ đồng tại Ninh Thuận, với vốn đầu tư 3.110 tỉ đồng khi đi vào hoạt động, sản lượng khai thác dự kiến của nhà máy là khoảng 327 GWH/năm; Hay Công ty CP phát triển điện gió La Gàn, đơn vị phát triển dự án điện gió ngoài khơi với công suất 3,5 GW tại Bình Thuận. Tại dự án điện gió ngoài khơi La Gàn chủ đầu tư là tập đoàn CIP của Đan Mạch đã hợp tác với 4 nhà thầu lớn gồm Tập đoàn CS Wind, Công ty TNHH MTV dịch vụ cơ khí Hàng hải PTSC (PTSC M&C), Công ty cổ phần xây lắp dầu khí miền Nam (Alpha ECC) và Liên doanh Việt -Nga Vietsovpetro.

Cùng với đó, một xu hướng mới mà các doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam đang chú ý đến là năng lượng sinh khối. Công nghệ này giúp tận dụng nguồn nguyên liệu nông sản dư thừa như rơm rạ, cùi dừa, bã mía để sản xuất điện năng, vừa giảm ô nhiễm môi trường, vừa đáp ứng nhu cầu điện năng. Các doanh nghiệp như Tập đoàn Sao Mai hay Công ty Cổ phần Năng lượng Đầu tư Phát triển (IDI) đã bắt đầu phát triển các dự án điện sinh khối tại các khu vực nông thôn.

Bên cạnh các nhà máy năng lượng đang được đầu tư, xây dựng thì tại các khu công nghiệp hàng triệu USD cũng đang được các doanh nghiệp rót vào để sản xuất các sản phẩm phục vụ năng lượng tái tạo. Cụ thể, First Solar (Mỹ) đã rót 830 triệu USD vào hai nhà máy tại Củ Chi, TP.HCM, sản xuất mô-đun năng lượng mặt trời công nghệ màng mỏng.

JA Solar Investment (Hong Kong) đầu tư 589 triệu USD vào ba dự án tại KCN Quang Châu và KCN Việt Hàn (Bắc Giang), trong đó hai dự án đã đi vào hoạt động từ tháng 4/2023; Trina Solar (Trung Quốc) đang vận hành nhà máy 203 triệu USD tại Thái Nguyên từ tháng 8/2023, cung cấp giải pháp năng lượng cho nhiều dự án lớn như nhà máy điện mặt trời nổi Đầm Trà Ổ (51MW, Bình Định) và nhà máy điện mặt trời Vĩnh Long (49MW).

Hay VinFast & ON Energy (KTG Group) hợp tác phân phối hệ thống pin lưu trữ năng lượng VinFast Energy cho điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam.

Các dự án này đang góp phần thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng.

Chính sách phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam

Năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió, đã trở thành một trong những ưu tiên lớn của chính phủ trong những năm gần đây. Để đạt được mục tiêu phát triển bền vững và giảm phát thải khí nhà kính, Việt Nam đã triển khai nhiều chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này. Các chính sách này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo ra cơ hội kinh tế mới, thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp và tạo ra hàng triệu việc làm.

Chính phủ đã triển khai chính sách giá mua điện ưu đãi để khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng tái tạo. Cụ thể, vào năm 2017, Chính phủ ban hành Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời. Theo đó, giá mua điện mặt trời là 9,35 UScent/kWh (cho hệ thống điện mặt trời nối lưới quy mô lớn), và 7,09 UScent/kWh cho các dự án điện mặt trời áp mái.

Các doanh nghiệp như Trung Nam Group, Tập đoàn Sao Mai, Bamboo Capital, TTC Group, BIM Group, Vietracimex,... đã thực hiện hàng loạt dự án điện mặt trời tại các tỉnh miền Trung và miền Nam.

Tương tự, đối với điện gió, Chính phủ ban hành Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg, quy định giá mua điện gió là 8,5 UScent/kWh cho các dự án lắp đặt trên bờ và 9,8 UScent/kWh cho các dự án lắp đặt ngoài khơi.

Đặc biệt, để thúc đẩy phát triển năng lượng, tạo thuận lợi cho khu vực tư nhân tham gia phát triển năng lượng, tháng 2/2020, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 55-NQ/TW về định hướng Chiến lược Phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nghị quyết nêu rõ: “Khuyến khích và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các thành phần kinh tế, đặc biệt là kinh tế tư nhân tham gia phát triển năng lượng”.

Song song với đó là chính sách miễn giảm thuế cho các dự án năng lượng tái tạo, đặc biệt là các dự án điện mặt trời và điện gió cũng được hưởng nhiều ưu đãi. Theo Nghị định số 118/2015/NĐ-CP, các dự án sản xuất điện từ năng lượng tái tạo được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong vòng 4 năm đầu và giảm 50% thuế trong 9 năm tiếp theo. Chính sách này giúp giảm bớt gánh nặng tài chính cho các doanh nghiệp trong giai đoạn đầu triển khai dự án.

Cùng với đó, các doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng tái tạo cũng nhận được sự hỗ trợ từ các ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính quốc tế với các khoản vay dài hạn, lãi suất thấp. Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) là một trong những ngân hàng chủ chốt trong việc hỗ trợ các dự án năng lượng tái tạo thông qua các gói vay ưu đãi. Cụ thể, Agribank và VDB tài trợ vốn cho Nhà máy điện mặt trời Phong Điền , tỉnh Thừa Thiên Huế do Công ty Cổ phần Điện Gia Lai (GEC) làm chủ đầu tư, xây dựng trên diện tích 45 ha tại thôn Mỹ Hòa, xã Điền Lộc (huyện Phong Điền) với tổng mức đầu tư gần 700 tỷ đồng, công suất thiết kế 35 MW và sản lượng điện khoảng 50 triệu KWh/năm. Hay ngân hàng TMCP Quân đội (MB) cũng là đơn vị tiên phong cấp tín dụng dự án điện gió và điện mặt trời, khi thu xếp vốn cho 23 dự án điện mặt trời và điện gió với tổng quy mô lên đến hơn 60.000 tỷ đồng, giúp các chủ đầu tư tạo ra khoảng 2.800 MW điện năng lượng tái tạo, góp phần gia tăng nguồn năng lượng sạch đáp ứng nhu cầu tăng trưởng bền vững của nền kinh tế.

Để các dự án năng lượng tái tạo có thể đi vào hoạt động hiệu quả, các doanh nghiệp tư nhân cũng chú trọng đến việc xây dựng mạng lưới cung ứng và đối tác. Ví dụ, nhiều doanh nghiệp đã hợp tác với các công ty quốc tế trong việc cung cấp thiết bị điện gió, điện mặt trời, hoặc hợp tác với các công ty xây dựng để triển khai các dự án.

Đơn cử như mô hình hợp tác công - tư (PPP), giúp các doanh nghiệp tư nhân giảm bớt rủi ro và tăng tính khả thi của các dự án. Một trong những dự án năng lượng tái tạo sử dụng mô hình PPP điển hình là dự án điện gió Hòa Bình tại tỉnh Bình Thuận, được thực hiện bởi sự hợp tác giữa các doanh nghiệp tư nhân và các đối tác quốc tế.

Những thách thức cho ngành năng lượng mới

Dù có nhiều tiềm năng, nhưng đầu tư vào năng lượng tại Việt Nam cũng đối mặt với không ít thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là thiếu hụt cơ sở hạ tầng truyền tải điện, khiến cho việc kết nối điện năng từ các khu vực xa xôi tới các thành phố lớn gặp khó khăn. Theo thống kê, nhiều dự án điện gió và điện mặt trời gặp phải tình trạng không thể truyền tải hết sản lượng điện vào lưới điện quốc gia.

Ngoài ra, việc thay đổi chính sách bất ngờ cũng có thể khiến các doanh nghiệp tư nhân gặp rủi ro về mặt tài chính. Chính sách giá điện không ổn định, sự thay đổi trong các quy định về đất đai, hay những khó khăn trong việc cấp phép cũng khiến cho doanh nghiệp không thể triển khai các dự án một cách suôn sẻ.

Tuy nhiên, cùng với sự cải thiện hạ tầng và các chính sách khuyến khích mạnh mẽ từ Chính phủ, đặc biệt là quy hoạch điện VIII điều chỉnh sắp tới ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam hứa hẹn có nhiều cơ hội phát triển trong tương lai. Các doanh nghiệp tư nhân sẽ tiếp tục đóng vai trò chủ lực trong việc cung cấp năng lượng bền vững cho nền kinh tế.

Doanh nghiệp tư nhân đã và đang đóng góp mạnh mẽ vào ngành năng lượng Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Các dự án năng lượng tái tạo không chỉ giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch mà còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm và phát triển kinh tế. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu phát triển bền vững, Chính phủ và các doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ hơn nữa trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, hoàn thiện chính sách và tạo môi trường thuận lợi cho các dự án năng lượng tái tạo phát triển mạnh mẽ hơn nữa trong những năm tới.

Đình Khương