Sẽ có sàn giao dịch carbon trong kỷ nguyên mới

Định vị thị trường carbon trong chiến lược Net Zero của Việt Nam

Tại Diễn đàn Net Zero Việt Nam năm 2025, ngày 18/7, với chủ đề “Thị trường Carbon trong kỷ nguyên mới”, với hàng trăm nhà quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp đã cùng nhau thảo luận về tiềm năng, thách thức và lộ trình phát triển thị trường carbon tại Việt Nam. Phát biểu tại Diễn đàn, Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Quang – Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh: “Việc xây dựng sàn giao dịch carbon là yêu cầu tất yếu nếu Việt Nam muốn chủ động quản lý tín chỉ carbon, tận dụng cơ hội tài chính khí hậu và thực hiện các cam kết quốc tế”.

TS Nguyễn Tuấn Quang – Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, thời gian tới, bên cạnh việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường carbon nhằm hiện thực hóa cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, Việt Nam sẽ tiến hành xây dựng sàn giao dịch carbon. Sàn giao dịch này sẽ đóng vai trò quản lý và tổ chức các hoạt động mua bán tín chỉ carbon một cách minh bạch, hiệu quả (Ảnh: Đình Khương).

Từ sau Hội nghị COP26 năm 2021, khi Thủ tướng Chính phủ cam kết đưa Việt Nam đạt Net Zero vào năm 2050, hàng loạt chính sách đã được ban hành để cụ thể hóa cam kết này, từ Đề án thực hiện cam kết khí hậu, Nghị định số 06/2022 về giảm phát thải khí nhà kính đến Nghị định 119/2025 mới ban hành nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường carbon.

Theo kế hoạch, thị trường carbon Việt Nam sẽ bắt đầu vận hành thử nghiệm vào cuối năm 2025. Sàn giao dịch carbon quốc gia do Bộ Tài chính chủ trì xây dựng trình Chính phủ sẽ là trung tâm giao dịch và giám sát các tín chỉ carbon, bảo đảm tính minh bạch, hiệu quả và tương thích với các cơ chế quốc tế như Điều 6.2 và 6.4 của Thỏa thuận Paris, cũng như các cơ chế bù trừ uy tín như Gold Standard, Verra.

Về bản chất, thị trường carbon là một công cụ định giá phát thải, chuyển phát thải từ một chi phí môi trường thành chi phí tài chính. Doanh nghiệp nào phát thải vượt mức cho phép phải mua tín chỉ carbon từ những đơn vị phát thải thấp hơn. Đây là cách để khuyến khích chuyển đổi xanh, đồng thời mở ra nguồn lực tài chính mới phục vụ các hoạt động giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu.

TS. Nguyễn Đình Thọ – Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường nhận định: “Thị trường carbon không chỉ là công cụ giảm phát thải, mà còn là chìa khóa để Việt Nam tiếp cận các nguồn tài chính khí hậu quốc tế. Tuy nhiên, nếu không có năng lực hấp thụ, quản lý và triển khai hiệu quả, chúng ta sẽ đứng trước nguy cơ bỏ lỡ những cơ hội tài chính này".

Theo PGS Nguyễn Đình Thọ - Phó viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách Nông nghiệp và Môi trường: Hiện nay, hỗ trợ tài chính chủ yếu tập trung vào ba nhóm giải pháp lớn là giảm nhẹ phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu và các giải pháp tích hợp hai mục tiêu trên. Các lĩnh vực ưu tiên nhận hỗ trợ thường là năng lượng, giao thông vận tải, nông nghiệp – lâm nghiệp, tài nguyên nước và các ngành liên quan trực tiếp đến khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên (Ảnh: Đình Khương).

Thực tế, trong các NDC (Đóng góp do quốc gia tự quyết định) cập nhật năm 2022, Việt Nam cam kết giảm 15,8% lượng phát thải nếu không có hỗ trợ quốc tế, và có thể nâng lên tới 43,5% nếu nhận được hỗ trợ về tài chính và công nghệ. Để đạt được mục tiêu này, Việt Nam cần khoảng 6 tỷ USD trong đó ngân sách nhà nước có thể đáp ứng khoảng 1 tỷ USD. Khoảng trống tài chính 5 tỷ USD còn lại chính là cơ hội để thị trường carbon phát huy vai trò huy động nguồn lực.

Những thách thức về kỹ thuật, thể chế và năng lực

Dù tiềm năng lớn, nhưng thị trường carbon tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Trước hết là về năng lực đo đếm, giám sát và báo cáo phát thải. TS. Quang cho biết: “Việc giao dịch tín chỉ carbon bắt buộc phải dựa trên hệ thống MRV minh bạch và chuẩn hóa. Nếu không, tín chỉ sẽ không được quốc tế công nhận, và thị trường sẽ thiếu niềm tin”.

Thứ hai là thách thức về thể chế. Hiện các bộ, ngành đang xây dựng đồng bộ các nghị định liên quan đến thị trường carbon, như Nghị định về giao dịch tín chỉ trong nước, Nghị định về giao dịch tín chỉ quốc tế có điều chỉnh tương ứng. Nếu thiếu quy định chặt chẽ, Việt Nam có thể bị “mất phần” khi các tín chỉ carbon bán ra nước ngoài không được tính vào chỉ tiêu giảm phát thải quốc gia.

Theo TS Lê Xuân Nghĩa, Trưởng ban tổ chức Diễn đàn Net Zero Việt Nam, việc Chính phủ Việt Nam đã ban hành chỉ thị yêu cầu hơn 2.000 doanh nghiệp phải thực hiện báo cáo phát thải khí nhà kính. Điều này không chỉ là xu thế, mà là yêu cầu bắt buộc nếu chúng ta muốn phát triển bền vững và hội nhập toàn cầu một cách nghiêm túc (Ảnh: Đình Khương).

Một điểm yếu khác được nhiều chuyên gia chỉ ra là năng lực hấp thụ tài chính xanh. Dù Việt Nam đã ký kết Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) trị giá 15,5 tỷ USD, nhưng việc giải ngân và triển khai rất chậm, phần lớn do thiếu đội ngũ nhân lực có khả năng thiết kế, vận hành và giám sát các dự án tài chính khí hậu.

Tuy nhiên, nếu vượt qua được các rào cản thể chế và kỹ thuật, thị trường carbon có thể mở ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp và nền kinh tế. TS. Lê Xuân Nghĩa – Viện trưởng Viện CODE nhấn mạnh: “Thị trường carbon sẽ trở thành một cấu phần không thể thiếu trong quá trình hội nhập. Các doanh nghiệp không báo cáo phát thải, không có kế hoạch giảm phát thải sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là thị trường Mỹ và châu Âu”.

Hiện tại, hơn 100 quốc gia đã có chính sách định giá carbon, trong đó 40 quốc gia vận hành thị trường carbon tuân thủ. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là cơ chế định giá phù hợp với thực tế chi phí cắt giảm CO₂ vốn đang dao động từ 150 USD/tấn (năng lượng) đến hơn 300 USD/tấn (nông nghiệp).

Một ví dụ rõ nét là trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp: Mỗi tín chỉ carbon được tạo ra có thể chỉ bán được với giá 1-1,6 USD/tấn, nhưng chi phí thực để giảm phát thải lại lên tới hàng trăm USD/tấn. Điều này cho thấy cần phải định giá hợp lý, có cơ chế hỗ trợ song song nếu không muốn doanh nghiệp “lỗ kép” tức vừa bán tín chỉ rẻ, vừa không đủ chi phí thực hiện nghĩa vụ phát thải.

Để giải quyết những bất cập trên, việc thành lập sàn giao dịch carbon là bước đi chiến lược. Không chỉ là nơi giao dịch mua bán, sàn còn là công cụ quản lý tín chỉ carbon quốc gia, giúp Nhà nước kiểm soát dòng tín chỉ ra – vào, đồng thời giám sát cam kết giảm phát thải của từng ngành, từng doanh nghiệp.

Theo dự thảo nghị định đang được Bộ Tài chính xây dựng, tất cả tín chỉ được giao dịch sẽ phải đăng ký trên hệ thống thống nhất, có bộ tiêu chí rõ ràng và cơ chế hậu kiểm minh bạch. Điều này giúp loại bỏ tình trạng giao dịch "chui", bảo đảm tín chỉ có giá trị thực tế và tránh "bong bóng carbon" hiện tượng đã từng gây khủng hoảng tại một số quốc gia châu Âu.

Không chỉ vậy, sàn giao dịch carbon còn góp phần nâng cao năng lực thể chế, thúc đẩy đổi mới công nghệ và tạo động lực tài chính cho chuyển đổi xanh. Đây là yếu tố then chốt giúp Việt Nam không chỉ hoàn thành các cam kết quốc tế, mà còn vươn lên như một quốc gia tiên phong trong chuyển đổi năng lượng, phát triển kinh tế tuần hoàn và bảo vệ khí hậu toàn cầu.

Đình Khương