Novatek và Gazprom: phần thắng nghiêng về bên nào?

Nhà máy LNG Yamal của Novatek. Ảnh: Novatek.

Trong cả năm 2021 đã diễn ra những động thái tranh giành cụm mỏ Tambei giữa Novatek và Gazprom. Chủ tịch Novatek Leonid Mikhelson đã đề xuất Tổng thống Putin chỉ đạo chuyển nhượng cụm mỏ. Phía Gazprom ngay lập tức chống trả và tuyên bố rằng, hãng sẽ sử dụng cơ sở tài nguyên này cho dự án chế biến khí tại Ust-Luga. Mặc dù trên thực tế, Gazprom đã có sẵn nguồn khí đốt cho dự án Ust-Luga và không thực sự cần cụm mỏ Tambei, nhưng tập đoàn khí đốt này không muốn chuyển nhượng tài sản của mình cho đối thủ cạnh tranh hàng đầu. Có thể coi đây là mâu thuẫn chính giữa hai tập đoàn khí đốt và là vấn đề sống còn với Gazprom trong tương lai.

Dựa trên bối cảnh đó, Gazprom đang cố gắng không bỏ lỡ thời điểm để chỉ ra những hạn chế, nhược điểm trong các dự án của Novatek, bao gồm vấn đề xuất khẩu LNG từ nhà máy Yamal LNG đến châu Âu. Phía Gazprom cho rằng, bất chấp nhu cầu tiêu thụ khí đốt và giá LNG tăng cao tại thị trường châu Á, phía Novatek vẫn tích cực xuất khẩu LNG sang châu Âu và cạnh tranh trực tiếp với nguồn khí đốt đường ống của Gazprom. Các chuyên gia Nga cho rằng, khó có sự thay đổi đáng kể nào đối với vấn đề này trong tương lai gần vì phán quyết của Tổng thống Putin liên quan đến sở hữu cụm mỏ Tambei là không phản đối nếu các bên tự thỏa thuận với nhau.

Hiện nay, cơ sở tài nguyên dầu khí của Novatek tiếp tục gia tăng. Theo hãng tư vấn dầu khí toàn cầu DeGolyer&MacNaughton, trữ lượng hydrocarbon đã được chứng minh của Novatek đến cuối năm 2021 theo tiêu chuẩn SEC đã lên tới 16,409 tỷ thùng dầu quy đổi, trong đó có 2.261 tỷ m3 khí và 189 triệu tấn condensate. Cũng theo số liệu của công ty trên, trữ lượng hydrocarbon của Novatek trong năm 2021 tăng thêm 0,3%. Tỷ lệ dự trữ thay thế (Reserve Replacement Ratio - RRR) đối với dầu đạt 107%, tương ứng với mức tăng dự trữ là 669 triệu thùng dầu quy đổi, RRR đối với khí đạt 120%, tương ứng với mức tăng dự trữ là 96 tỷ m3.

Các chuyên gia tại Viện năng lượng quốc gia Nga cho biết, tại Nga chỉ có một dự án dầu khí duy nhất không chịu gánh nặng về thuế là nhà máy Yamal LNG của Novatek. Cũng hoạt động và phát triển cơ sở hạ tầng trên bán đảo Yamal và trong vùng Bắc Cực, nhưng cả Gazprom Neft và Rosneft (đang tích cực triển khai dự án Vostok Oil ở Taimyr) đều không nhận được những ưu đãi nhà nước tương đương mà Yamal LNG đang được hưởng. Việc duy trì các ưu đãi thuế cho Novatek sẽ là hợp lý nếu các dự án của hãng phát triển công nghệ, sản xuất trong nước. Tuy nhiên, thực tế cho thấy những động thái của Novatek không tương xứng với những lợi ích mà họ đã và đang nhận.

Theo các chuyên gia Nga, nhiệm vụ chính của nhà nước Nga hiện nay là điều tiết ngành công nghiệp khí sao cho sự cạnh tranh giữa các nhà cung cấp chủ yếu diễn ra ở thị trường trong nước và hạn chế tối đa cạnh tranh lẫn nhau ở các thị trường nước ngoài, từ đó ngân sách nhà nước sẽ có thêm nguồn thu bổ sung. Ban đầu, nhiều ý kiến cho rằng, Novatek sẽ không nỗ lực giành thị phần châu Âu từ Gazprom. Theo quan điểm nhà nước, điều này là hợp lý vì nền kinh tế xuất khẩu nhiên liệu sẽ không phải chịu cảnh hai nhà sản xuất hàng đầu cạnh tranh nhau. Về mặt chính thức thì Novatek đang tuân thủ nghĩa vụ này.

Nguồn khí đốt từ Yamal LNG sang châu Âu được phân phối và kinh doanh bởi các công ty nước ngoài đang là cổ đông lớn của dự án, cụ thể là Total. Chỉ có điều, không rõ ngân sách nhà nước Nga nhận được kết quả tích cực nào. Do đó, cách giải thích duy nhất có thể bảo vệ quan điểm của Novatek là nguồn LNG xuất khẩu không trực tiếp cạnh tranh với nguồn khí đốt đường ống của Gazprom. Trước hết, nguồn LNG của Novatek phải cạnh tranh với LNG từ các nhà sản xuất khác. Xét từ góc độ này, luận điểm của Gazprom về cạnh tranh có phần đáng nghi ngờ. Điều này đặc biệt rõ ràng khi xem xét các hướng giao hàng LNG. Có một số quốc gia nhập khẩu LNG lớn nhưng không tiếp cận với khí đốt đường ống của Nga như Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha. Thứ hai, Novatek dự định mở rộng năng lực sản xuất và nỗ lực phân phối sản phẩm đến các thị trường tương tự có khó khăn trong việc tiếp cận với khí đốt đường ống. Thực tế cho thấy, hướng xuất khẩu sang châu Á rõ ràng chiếm ưu thế. Theo nghĩa này thì sẽ hợp lý hơn nếu nhà nước đề nghị Novatek tập trung đặc biệt vào các thị trường châu Á.